par Manzi Jean Baptiste.
Mwirirwe, mwaramutse.
Nakurikiye ibiganiro bimwe na bimwe byerekeye inyito génocide ku byabaye mu Rwanda, n'urukiko rwa Arusha.
Ibyo uyu Pr Ch. Kambanda avuga hari icyo adasobanura neza.
Résolution ya ONU: S/RES/955 (1994) - 08 novembre 1994 – RÉSOLUTION 955 (1994) ariyo ishyiraho TPIR (Arusha), itanga ibisobanuro bihagije kuri iki kibazo cy’inyito Génocide mu Rwanda.
Muri les points "considérant", résolution ivuga actes de génocide. Plus loin muri statut ya TPIR, résolution yerekana ibyo résolution yita génocide (art 2, al.1) itandukanya na actes de génocide (art 2, al. 3). Ubyitegereje neza usanga izo nyito Génocide na actes de génocide" bitagaruka kuri le caractère planifié du génocide ou des actes de génocides. Ni ukuvuga ngo, icyo résolution ya ONU yita génocide au Rwanda, gitandukanye na génocide uko abanyamategeko bayisobanura mu mategeko mpuzamahanga.
"Au niveau national, un Etat peut décider de juger d’un génocide au regard de son droit propre. Mais c’est aussi la compétence de tribunaux supra-étatiques, qui, en prenant le génocide comme chef d’inculpation, entérinent de facto sa reconnaissance".
Aha ni ukuvuga ko u Rwanda "régime FPR", ariyo yasabye ko ibyabaye i Rwanda byitwa génocide isaba ONU gushyiraho urukiko. Ibyo biri muri préambule ya résolution: « Décide par la présente résolution, comme suite à la demande qu'il a reçue du Gouvernement rwandais (S/1994/1115), de créer un tribunal international chargé uniquement de juger les personnes présumées responsables d'actes de génocide ou d'autres violations graves du droit international humanitaire commis sur le territoire du Rwanda et les citoyens rwandais présumés responsables de tels actes ou violations commis sur le territoire d'États voisins (…)»
Noneho rero ibyo Pr Karoli Kambanda adasobanura neza ni icyo kintu cy'uko ari abategetsi b'u Rwanda, ari ONU, babihaye inyito génocide. Biba bibaye reconnaissance de fait de ce génocide sans donner la possibilité au tribunal de qualifier ces actes.
En fait le procureur charge et ne demande pas à prouver. Ni ukuvuga rero ko iyo tribunal TPIR yashyizweho non pas pour examiner niba génocide yarabayeho et juger les responsables. Ahubwo le tribunal est justifié par la reconnaissance de fait du génocide avec une définition propre. kubishyira en doute byari ukuba ari "scier la branche sur laquelle tu es assis". Ari byo certains avocats camerounais guidés par l’appât du gain et non pas du droit, batsindagira ko examiner le caractère planifié nta kamaro.
Débat ni aho yagombye gusobanura, no kwerekana ko "umwana yapfuye mu iterura".
Aliko nk'uko benshi babivuze, ikibazo si aho kiri. Kuko la volonté politique yari ifite indi ntera n'ibyo igamije avec la complicité y'abari bafite inyungu muri ibyo byose. Ni ukuvuga ngo rero le débat sur ce thème, yagombye no guha uruhare runini icyo kintu cyo kugaruka ku nyito génocide, impamvu byagenze gutyo.
Ingero ni nyinshi:
I La Haye, izo préalables zo gushaka kubanza gukora définition "qualifier, les crimes commis dans l'ex-Yougoslavie" zabayeho. Kuki mu Rwanda bitabaye ?
None se niba abategetsi b'u Rwanda aribo basabye ishyirwaho ry'urukiko, bakaruha inyito y'ibyo izaburanisha, murumva ikibazo atari aho kiri ?
Pr Kambanda rero n'abandi bakora ibiganiro mpaka, bagombye kugaruka kuri iki kintu cy'uko inyito yatanzwe atariyo. Ni ukuvuga ngo urebye génocide yerekeye abayahudi (les juifs), habaye définition ya génocide ari naho tribunal de Nuremberg yakoze definition ya génocide au sens de ces crimes. . iyo nyito niyo yashyizwe mur mategeko mpuzamahanga.
Mu Rwanda rero, ntago iyo nyito ari yo bafashe. ONU n'u Rwanda bakoze indi nyito nshya, surtout itandukanye na génocide au sens de la shoah. Ni aho rero abenshi batavuga rumwe, kuko "le caractère planification", qui implique kwerekana abakoze planification, les exécutants etc.. bayikuyemo bazi neza ibyo bakora.
Nyabuna mwongere musome résolution, murasanga ikibazo cyo kwibaza no kuganiraho ahubwo ni ukumenya impamvu définition ya génocide muri Rwanda itandukanye n'inyito mpuzamahanga isanzwe. Igisubizo cyo kiragaragara, ni intention ya FPR n'abo bari batafanije icyo gihe. Ni ukuvuga rero ko "la reconnaissance de fait du génocide au Rwanda", bakanayiha une definition propre, ibintu byari bifite icyo bigamije. Kandi ibigaragara ni uko imanza za Arusha, igihe les avocats bagarutse kuri iki kibazo, aucun prévenu, je dis bien aucun n'a été reconnu coupable du chef d'accusation de planification du génocide au Rwanda. Kandi nibyo ni uko ntabyabaye. Akaba ari yo mpamvu abanyamategeko mpuzamahanga basanga ibyabaye mu Rwanda atari génocide kuko habuzemo élément fondamental, «le caractère fondamental; planification en vue d'exterminer un groupe". Or, nongere mbigarukeho, muri résolution ya TPIR, art 2, al 2. iravuga ngo "Le génocide s'entend de l'un quelconque des actes ci-après, commis dans l'intention de détruire, en tout ou en partie, un groupe national, ethnique, racial ou religieux, comme tel". Aha murabona neza ko, bashyira accent kuri intention de détruire. Ni ukuvuga ngo bahunga la planification.
Abatutsi barisha génocide ni ibi basubiramo. Ni ukuvuga ngo abo bavuga ko abahutu bishe abatutsi avec l'intention de les exterminer. Niyo definition bagenderaho kandi les idéologues bari inyuma y'iyi résolution barabizi.
Ngaho abazi amategeko munyereke aho wahera uhakana génocide au Rwanda, je dis bien dans l'esprit de cette résolution, et non pas selon la définition qui relève du droit international public.
habyarimana jean luc says
Uretse kwunva gusa nawe wazaza ugatanga ibyo bisobanuro wanditse hano mu uruhame. Byazatugirira akamaro.
Komera
Tubeho allvictimes says
Titre: Kambanda Charles na Manzi JP barirengagiza ukuri k’ubushake kugirango bakomeze gusinziriza abakeneye guhakana genocide Tutsi. Bararushywa n’ubusa ariko kuko ukuri kuzaguma ari ukuri
Kuri iyi ngingo Kambanda Charles na Manzi JB mukomeje kwibeshya. Mwebwe mukomeje gutsimbara ku ijambo planification kandi texte ya l’ONU ntabwo ikoresha iryo jambo ahubwo ikiri ngombwa ni intention. Dore uko texte ya l’ONU ivuga “n le génocide s’entend de l’un quelconque des actes ci-après, commis
dans l’intention de détruire, en tout ou en partie, un groupe national, ethnique, racial ou religieux,
comme tel :
a) Meurtre de membres du groupe;
b) Atteinte grave à l’intégrité physique ou mentale de membres du groupe;
c) Soumission intentionnelle du groupe à des conditions d’existence devant entraîner sa
destruction physique totale ou partielle;
d) Mesures visant à entraver les naissances au sein du groupe;
e) Transfert forcé d’enfants du groupe à un autre groupe.
Ngirango nta muntu uhakana ko abakoze genocide Tutsi bayikoze bagamije kumaraho abahutu kuko bahigaga abatutsi muburyo systématique bakica uwo babonye wese w’umututsi zaba impinja, abakecuru, abagore abagabo, abasaza bagamije gutsembaho ikitwa umututsi. Iyo abatutsi bose baza kugaragara ntihagire abihisha cyangwa ngo bahishwe baba barashizeho. Intention yo kumaraho abatutsi yari ihari kuburyo genocide Tutsi yujuje condition zo kwitwa genocide Tutsi. Ababihakana nka Kambanda ni abantu bashobora kuba badafite amakuru ahagije kuko byabaye badahari. Twibukiranye ko hari n’imisozi imwe abatutsi bashize kuburyo unafashe ririya jambo “tout ou en partie” cyane cyane ririya jambo “en partie” riri muri texte ya l’ONu nabyo birashimangira ko genocide Tutsi ari genocide Tutsi.
Nta hantu na hamwe texte ya l’ONU ivuga ko planification ari condition, ahubwo igikomeye ni intention.
Kuki rero abahakana genocide Tutsi birengagiza kubona ko intention yonyine ihagije kugirango genocide yitwe genocide?
Na Planification nayo byitaweho neza yagaragazwa n’uko TPIR itari ibikeneye. Kuvuga ngo TPIR yabuze element planification ni ikinyoma ahubwo nta bushake bwabayeho kubera ko ruriya rukiko ari urukiko rwa politiki rugamije gukomeza kurindagiza abanyarwanda.
Abahakana genocide bashaka kubivanga no kwivanaho planification baravanga ibintu kubusa kuko niyo habura planification bitavanaho ko abayikoze bari bashyize imbere element ya intention yo gutsembaho abatutsi iyo bibakundira.
Kambanda rero na Bwana Manzi, mwikomeza kuvanga ibintu muvanamo element ya intention mugashyiramo iya planification kandi intention ariyo yibanze.
Abazanye iyi débat ni abantu batemera genocide Tutsi na genocide hutu. ibi barabikoreshwa n’uko babona ibintu bibasize kuko noneho abahutu n’abatutsi bemeza ko habayeho genocide hutu na Tutsi nk’uko Gahima na Rudasingwa baherutse kubyemeza. Barimo barabona bagomba kwemera za genocide zabayeho noneho bakiyahura kuri genocide Tutsi byo gutesha abantu igihe.
Inama nziza n’uko abazana izo débats zo guhakana genocide Tutsi mwabihorera noneho bazabishaka bazazina kera bamaze kubona amakuru ahagije kuko iyo urebye abazana izi débat ari abantu bari kungoma, abandi ugasanga ni abantu byabaye badahari, har n’abandi usanga bakoreshwa n’impamvu zishingiye kunyungu zidafitanye isano n’ukuri.
Ndabashimiye
7/7/2014
UMUNYAMURYANGO